Έκθεση του ΕΣΠ για τις συνθήκες των προσφύγων στη Λέσβο
Κείμενο
Η «ζούγκλα» της Λέσβου – εγκλωβισμένοι άνθρωποι σε κίνδυνο
«Το ζήτημα δεν έχει πια καμία σχέση με την υποδοχή αιτούντων άσυλο. Έχει μετατραπεί σε έναν αγώνα επιβίωσης»
Dunja Mijatović, Επίτροπος Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης, κατόπιν έκτακτης επίσκεψής της στην Ελλάδα, τον Οκτώβριο του 2019
Χιλιάδες πρόσφυγες ζουν εγκλωβισμένοι στη Μόρια, τόσο μέσα, όσο και κυρίως γύρω από τον χώρο του Κέντρο Υποδοχής και Ταυτοποίησης (ΚΥΤ), με τους περισσότερους να μένουν σε σκηνές έξω από το ΚΥΤ, στους ελαιώνες, στη λεγόμενη «ζούγκλα», σε συνθήκες επικίνδυνες, απάνθρωπες και εξευτελιστικές.
Το Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες (ΕΣΠ) παρέχει νομική και κοινωνική συνδρομή στους εγκλωβισμένους πρόσφυγες, με σταθερή παρουσία στο νησί καθώς και με έκτακτες αποστολές και επίσης καταγράφει την κατάσταση και τα ζητήματα προστασίας αυτών των ανθρώπων. Τα ζητήματα αυτά επισημάναμε και στην Επίτροπο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης Dunja Mijatović, κατά την επίσκεψή της στο νησί, κατά την οποία διαπίστωσε και η ίδια τις απελπιστικές συνθήκες στις οποίες ζουν χιλιάδες άνθρωποι, που διέφυγαν από τον πόλεμο και τους διωγμούς [1].
Στο πλαίσιο έκτακτης αποστολής μας στη Λέσβο (16-18 Οκτωβρίου 2019) καταγράψαμε τις συνθήκες διαβίωσης, μιλήσαμε με πρόσφυγες καθώς και με τις αρχές και διαπιστώσαμε τα σοβαρά, συστημικά προβλήματα του συστήματος υποδοχής και ασύλου. Ειδικότερα:
Ένα κατεξοχήν Προσφυγικό Ζήτημα
Στη Λέσβο, οι αφίξεις προσφύγων από την αρχή του χρόνου έως και τα τέλη Οκτωβρίου ξεπέρασαν τις 19.000, [2] με το μεγαλύτερο αριθμό αφίξεων να καταγράφεται τον Αύγουστο (3.380) και τον Σεπτέμβριο (4.856). Η πλειοψηφία των εγκλωβισμένων στο νησί ήταν οικογένειες (63%) και παιδιά (33%), στη συντριπτική τους πλειοψηφία από το Αφγανιστάν (71%), τη Συρία (13%) και τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό (4%)[3]. Πρόκειται δηλαδή για ανθρώπους με προσφυγικό προφίλ, καθώς προέρχονται από χώρες που χαρακτηρίζονται από εκτεταμένες συρράξεις, βία ή/και συστηματικές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως προκύπτει τόσο από τα στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, όσο και από τα υψηλά ποσοστά αναγνώρισης προσφυγικού καθεστώτος των εν λόγω εθνικοτήτων στην Ελλάδα και σε άλλα κράτη μέλη της ΕΕ.[4]
Τον Οκτώβριο 2019 - μέχρι τις 16/10- οι αφίξεις ανήλθαν στα 1.995 άτομα, τα οποία ήλθαν αντιμέτωπα με ένα διαχρονικά υποστελεχωμένο και ανεπαρκές σύστημα υποδοχής.
Ανάμεσά τους βρίσκονταν και πολλοί ευάλωτοι άνθρωποι χωρίς γεωγραφικό περιορισμό, καθώς οι απαραίτητες, για τη διασφάλιση της φροντίδας τους, μεταφορές στην ενδοχώρα, συνεχίζουν να υπολείπονται των αναγκών. Συγκεκριμένα, οι μεταφορές στην ενδοχώρα από την αρχή του έτους μέχρι και την επίσκεψή μας έφτασαν τα 9.081 άτομα, ήτοι μόλις τα μισά σε σχέση με τις συνολικές αφίξεις, σύμφωνα με την ενημέρωση που είχαμε από τον Αν. Διοικητή του ΚΥΤ.
Εφιαλτικές οι συνθήκες διαβίωσης
«Οι συνθήκες ήταν εφιαλτικές. Είναι αδιανόητο ο οποιοσδήποτε να αναγκάζεται να ζει υπό αυτές τις συνθήκες...πόσω μάλλον οικογένειες και μικρά παιδιά»[6]
Κατά το διάστημα της αποστολής μας, εντός και πέριξ των εγκαταστάσεων του ΚΥΤ στη Μόρια ζούσαν περίπου 14.400 άνθρωποι, ενώ η χωρητικότητα είναι μόλις για 2.840. Μετά δε τη φωτιά που ξέσπασε στα τέλη Σεπτεμβρίου έχει μειωθεί στις μόλις 2.440 θέσεις φιλοξενίας. [7] Έτσι η συντριπτική πλειοψηφία των προσφύγων, όχι επειδή το επιλέγουν αλλά επειδή αναγκάζονται, ζουν εκτός του ΚΥΤ, στις εκτάσεις ελαιώνων που εκτείνονται στα πέριξ, στη γνωστή «ζούγκλα» της Μόριας. Αξίζει να σημειωθεί ότι η ελληνική κυβέρνηση, στις έγγραφες παρατηρήσεις της προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών Δικαιωμάτων, φαίνεται να αγνοεί την πραγματικότητα, αναφέροντας επί λέξει: «Δυστυχώς, αρκετές οικογένειες κατασκευάζουν προσωρινά καταλύματα εκτός του Κέντρου για να έχουν περισσότερο χώρο» [8].
Οι άνθρωποι στοιβάζονται σε απάνθρωπες συνθήκες, άλλοι σε κοντέινερ, άλλοι σε σκηνές, άλλοι ακόμη και στο χώμα, με ανύπαρκτες συνθήκες υγιεινής και μέσα σε ένα περιβάλλον έντονης ανασφάλειας. Κατά τη διάρκεια της επίσκεψής μας, γίναμε δέκτες αναφορών περιστατικών βίας, ιδίως για την περιοχή της «ζούγκλας», που εκτείνονται από μικροκλοπές έως και άσκηση βίας. Όπως μας δήλωσαν οι αρχές, διατίθενται μόνο δύο αστυνομικοί ανά βάρδια για τον έλεγχο όλου του ΚΥΤ και της «ζούγκλας».
Παράλληλα, η ευαλωτότητα των θυμάτων βίας, η δυσκολία τους να απευθυνθούν στις αρχές για να προβούν σε καταγγελίες και ιδίως η γνώση τους πως, για όσο διάστημα θα διαρκούσαν οι νόμιμες διαδικασίες, θα αναγκάζονται να παραμείνουν στον ίδιο καταυλισμό με τους θύτες, λόγω της έλλειψης ασφαλών δομών για τη μεταφορά τους, οδηγούν στη δημιουργία αισθημάτων απόλυτης ματαίωσης και πλήρους εγκατάλειψης.
Έτσι, τα βράδια, οι γυναίκες αποφεύγουν να βγουν από τη σκηνή, ακόμη και για να πάνε τουαλέτα, λόγω της έλλειψης φωτισμού και επίβλεψης, κάποιες δε αναγκάζονται να φοράνε πάνες για να κοιμηθούν.
«Τις νύχτες φοβάμαι πολύ, δένω τα πόδια μου για να προστατευθώ» [9]
Τα συμπτώματα κατάθλιψης είναι ορατά, πολλοί μάλιστα πάσχουν από μετατραυματικό στρες. Λόγω των συνθηκών διαβίωσης μεγάλος αριθμός των διαμενόντων στο ΚΥΤ είναι άρρωστοι, με βήχα, λοιμώξεις του αναπνευστικού αλλά και σοβαρότερες ασθένειες. Σύμφωνα με ενημέρωση από την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, το Βοστάνειο Νοσοκομείο δέχεται ασθενείς χωρίς ΑΜΚΑ μόνο με παραπομπή από ΕΟΔΥ (πρώην ΚΕΕΛΠΝΟ) και υπεύθυνη δήλωση, που εκδίδεται στο info point του ΚΥΤ, διαδικασία η οποία ακολουθείται ωστόσο όλως εξαιρετικώς. Οι δε γιατροί του ΕΟΔΥ εντός του ΚΥΤ, κατά το χρόνο της αποστολής μας, ήταν μόνο 3 για 14.000 περίπου πρόσφυγες.
Παιδιά σε κίνδυνο
Αντίστοιχη είναι η κατάσταση και για τα ασυνόδευτα παιδιά, που αριθμούσαν άνω των 1.000 τις ημέρες της αποστολής μας. Μόλις 342 εξ αυτών στεγάζονταν εντός του ΚΥΤ,[10] σε αρκετές περιπτώσεις για διαστήματα που έφταναν έως και τους 7 μήνες, λόγω της συνεχιζόμενης έλλειψης χωρητικότητας των ξενώνων φιλοξενίας ή/και εναλλακτικών δομών για τη στέγασή τους.
Τα υπόλοιπα παιδιά, θεωρητικά, ζουν στοιβαγμένα κάτω από το στέγαστρο (rubhall) που προορίζεται για την προσωρινή φιλοξενία των νεοεισερχόμενων, μαζί με άγνωστους ενήλικες, για διαστήματα που ανά περίπτωση προσεγγίζουν και τους 3 μήνες. Στην πράξη, ωστόσο, η πλειοψηφία αυτών των παιδιών καταλήγουν μόνα, στη «ζούγκλα», χωρίς καμία επίβλεψη, ασφάλεια ή φροντίδα και χωρίς καν τη γνώση εκ μέρους των αρμόδιων Υπηρεσιών και Αρχών για το πού ακριβώς διαμένουν.
Πολλοί έφηβοι αυτοτραυματίζονται, χαρακώνονται και προσπαθούν να διαφύγουν της βάναυσης καθημερινότητας των συνθηκών διαβίωσης, μέσω της χρήσης αλκοόλ και εξαρτησιογόνων ουσιών. Πολλά παιδιά, συχνά μικρότερα ακόμη και των έξι ετών, αναπτύσσουν έντονα συμπτώματα κατάθλιψης και αυτοκτονικού ιδεασμού.[11] Πρόσφατα, ένα εννιάχρονο κοριτσάκι από το Αφγανιστάν παρουσίασε συμπτώματα «συνδρόμου παραίτησης», όταν μετά και το σοκ από τον τραγικό θάνατο του 15χρονου αγοριού από το Αφγανιστάν στο ΚΥΤ της Μόριας, σταμάτησε να μιλάει, να περπατάει και να ανοίγει τα μάτια της.[12]
Υπό αυτές τις συνθήκες, εν μέσω της εγκατάλειψής τους από το σύστημα πουέχει επιφορτιστεί με τη διασφάλιση της προστασίας τους, αρκετά είναι τα παιδιά που επιλέγουν να φύγουν μόνα, προς άλλα νησιά ή/και την ενδοχώρα. Το ΕΣΠ κατέγραψε περίπτωση ασυνόδευτου ανήλικου, το οποίο έφυγε από το ΚΥΤ και ενώ έλειπε μέρες, οι αρμόδιοι δεν το είχαν αντιληφθεί και δεν είχε ενημερωθεί η αστυνομία και ο αρμόδιος Εισαγγελέας. Η απουσία δε ενός ασυνόδευτου ανηλίκου, όταν και εάν γίνει αντιληπτή, θεωρείται ως οικειοθελής αποχώρηση και δεν ακολουθείται καμία διαδικασία για την αναζήτησή του.
Ένα σύστημα απολύτως ανεπαρκές
Η γενικότερη εικόνα του συστήματος υποδοχής στη Λέσβο ήταν αυτή ενός συστήματος παράλυτου και απολύτως ανεπαρκούς.
Τα αποθέματα ειδών ανάγκης, συμπεριλαμβανομένων των σκηνών, παραμένουν ανεπαρκή, ενώ οι φιλοξενούμενοι του ΚΥΤ αναγκάζονται να περιμένουν έως και για 4 ώρες στην ουρά, περισσότερες από μία φορά την ημέρα, για να λάβουν μια μικρή και αμφίβολης ποιότητας μερίδα φαγητού.
Εν όψει ενός ακόμη χειμώνα, πολλοί από τους φιλοξενούμενους θα αναγκαστούν να έρθουν εκ νέου αντιμέτωποι με το κρύο, τη βροχή, τις λάσπες, με τον κίνδυνο για την υγεία τους και τη σωματική τους ακεραιότητα να είναι υπαρκτός και η προοπτική, για μια ακόμη φορά, τραγική.
Διαδικασία ασύλου και οικογενειακές επανενώσεις
Η συνεχιζόμενη σε όλα τα επίπεδα υποστελέχωση των Υπηρεσιών, εντείνει τα προβλήματα των διαδικασιών ασύλου, στερώντας, παράλληλα, σε πολλές περιπτώσεις ασυνόδευτων ανηλίκων τη δυνατότητα επανένωσης με τις οικογένειές τους σε άλλα κράτη της ΕΕ.
Μετά από πολύμηνες καθυστερήσεις, το αρμόδιο για την διαπίστωση των ευαλωτοτήτων και την παροχή πρωτοβάθμιας περίθαλψης κλιμάκιο του ΕΟΔΥ (πρώην ΚΕΕΛΠΝΟ) ξεκίνησε να στελεχώνεται από τα μέσα Σεπτεμβρίου. Κατά το χρόνο της επίσκεψής μας, το ΚΥΤ διέθετε, στο σύνολο και όχι ανά βάρδια, 8 ψυχολόγους, 4 κοινωνικούς λειτουργούς, 4 μαίες, 3 γιατρούς (παιδίατρο, ουρολόγο, χειρουργό), 7 νοσηλευτές, 1 συντονίστρια και 5 διερμηνείς (γλώσσες φαρσί, αραβικά και ουρντού) για 14.000 περίπου ανθρώπους.
Η παρατεταμένη δε περίοδοι, κατά τις οποίες το ΚΥΤ παρέμενε χωρίς ιατρούς και κυρίως χωρίς ψυχοκοινωνικό προσωπικό, συνεχίζουν να αφήνουν το αποτύπωμά τους.
Κατά το χρόνο της αποστολής μας, εκατοντάδες άνθρωποι δεν είχαν δει γιατρό, ενώ χιλιάδες ήταν οι άνθρωποι που βρίσκονταν εν αναμονή της διεξαγωγής των απαραίτητων ψυχοκοινωνικών εξετάσεων, για τη διαπίστωση τυχόν ευαλωτότητάς τους. Μια διαδικασία αναγκαία και προβλεπόμενη από το νόμο, προκειμένου να προσδιορισθεί η εφαρμοστέα διαδικασία, είτε η ταχύρρυθμη των συνόρων είτε η εξέταση του αιτήματος ασύλου στην ενδοχώρα κατόπιν διαπίστωσης της ευαλωτότητας.
Παράλληλα με αυτή τη διαδικασία το ανυπέρβλητα επιβαρυμένο προσωπικό του ΕΟΔΥ, κατά την επίσκεψή μας, καλείτο να παράσχει υπηρεσίες πρωτοβάθμιας φροντίδας σε 14.000 ανθρώπους, ενώ κατά τις αρχές του Δεκεμβρίου ο αριθμός αυτός είχε ξεπεράσει τους 18.000 ανθρώπους, δεδομένου ότι οι διαμένοντας στη Μόρια υπολογίζονταν στους 17.003 και στο Καρά Τεπέ στους 1.293. 13 Έτσι η διαδικασία διαπίστωσης ευαλωτότητας στην πράξη δεν τηρείται, με αποτέλεσμα να επαναπρογραμματίζονται οι συνεντεύξεις όσων δεν έχουν περάσει από τον ΕΟΔΥ, για κάποια στιγμή στο μέλλον, παρατείνοντας την παραμονή τους στις άθλιες αυτές συνθήκες.
Σημαντικά παραμένουν τα προβλήματα στην καταγραφή των αιτημάτων ασύλου των ασυνόδευτων παιδιών, τα οποία, λόγω καθυστερήσεων στις διαδικασίες υποδοχής, πολλές φορές καταγράφονται με καθυστέρηση από την άφιξή τους όταν και εκφράζουν την αρχική τους «βούληση» να ζητήσουν άσυλο.
Πέραν της παρατεταμένης αναμονής σε συνθήκες παντελώς ακατάλληλες για ανήλικα, οι δυσλειτουργίες αυτές έχουν δυσμενείς συνέπειες στα παιδιά που επιθυμούν να επανενωθούν με τις οικογένειές τους σε άλλα κράτη μέλη της ΕΕ, για τα οποία η σχετική διαδικασία προβλέπει αυστηρή προθεσμία 3 μηνών για την εκκίνησή της. Και ενώ στην Ελλάδα η προθεσμία αυτή ξεκινά από την καταγραφή του αιτήματος ασύλου τους, σε αρκετά κράτη μέλη της ΕΕ, όπως η Γερμανία, η προθεσμία υπολογίζεται από την στιγμή της καταγραφής της βούλησής τους.
Συνέπεια αυτού είναι να τίθεται σε κίνδυνο η επανένωση των παιδιών με τα μέλη της οικογένειάς τους, λόγω και των προσκομμάτων που τίθενται στο πλαίσιο λειτουργίας ενός αναχρονιστικού, πλέον, Κανονισμού Δουβλίνου.
Απαραίτητες οι λύσεις και σε ευρωπαϊκό επίπεδο
Είναι σαφές πως το Προσφυγικό αποτελεί ένα πολυδιάστατο ζήτημα, με παγκόσμιες προεκτάσεις. Είναι επίσης σαφές, πως η ελληνική του διάσταση αποτελεί μια μόνο πτυχή μιας ευρωπαϊκής πολιτικής, όπως αυτή εκφράστηκε με την υπογραφή της Κοινής Δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας, απόρροια της οποίας είναι ο ατέρμονος εγκλωβισμός χιλιάδων ανθρώπων στα ελληνικά νησιά σε συνθήκες απάνθρωπες και εξευτελιστικές. Εξάλλου, όπως ανέφερε και η Ευρωπαία Επίτροπος Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων[14]:
«Εάν αυτές οι αβυσσαλέες συνθήκες, σε συνδυασμό με τις υφιστάμενες εντάσεις δεν αντιμετωπιστούν άμεσα και επαρκώς,[τότε υπάρχει] ρίσκο να οδηγήσουν σε περαιτέρω τραγικά γεγονότα....
Αυτή τη στιγμή, οι άνθρωποι στα νησιά δεν χρειάζονται μια ακόμη Σύνοδο [Κορυφής], ούτε ένα ακόμη Σύμφωνο Συνεργασίας. Αυτό που χρειάζονται επειγόντως είναι οι πολιτικές ηγεσίες να παύσουν να κοιτούν αλλού και επιτέλους να εφαρμόσουν τα μέτρα, τα οποία όλοι γνωρίζουν[ότι είναι αναγκαία], αλλά κανείς δε φαίνεται να είναι έτοιμος να αποδεχθεί».
____________
[1] Commissioner for Human Rights, 31 Οκτωβρίου 2019, Greece must urgently transfer asylum seekers from the Aegean islands and improve living conditions in reception facilities, διαθέσιμο στο:https://www.coe.int/en/web/commissioner/-/greece-must-urgently-transfer-asylum-seekers-from-the-aegean-islands-and-improve-living-conditions-in-reception-facilities
[2] Βλ. UNHCR, 14 Νοεμβρίου 2019, Greece Sea arrivals dashboard, διαθέσιμο στο: https://data2.unhcr.org/en/documents/download/72337
[3] Κατά το χρόνο της αποστολής μας
[4] Βλ. UNHCR, 20 Ιουνίου 2019, Global Trends: forced displacement in 2018, διαθέσιμο στο: https://www.unhcr.org/5d08d7ee7.pdf; Υπηρεσία Ασύλου, 7 Νοεμβρίου 2019, Στατιστικά Στοιχεία Υπηρεσίας Ασύλου (από 07.06.2013 έως 31.10.2019), διαθέσιμο στο: http://asylo.gov.gr/wp-content/uploads/2019/11 Greek_Asylum_Service_data_October_2019_gr.pdf
[5] AIDA, 25 Ιανουαρίου 2019, Asylum Statistics 2018: Changing Arrivals, Same Concerns, διαθέσιμο στο: https://www.asylumineurope.org/news/25-01-2019/asylum-statistics-2018-changing-arrivals-same-concerns.
[6] Μέλος του κλιμακίου της αποστολής του ΕΣΠ στη Λέσβο (14-16/10/2019)
[7]Βάσει ενημέρωσης του Αναπληρωτή Διοικητή του ΚΥΤ.
[8] Βλ. παρατηρήσεις της ελληνικής κυβέρνησης προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών Δικαιωμάτων στο πλαίσιο καταγγελίας των International Commission of Jurists (ICJ) and European Council for Refugees and Exiles (ECRE) v. Greece Complaint No.173/2018, Οκτώβριος 2019 https://rm.coe.int/cc173casedoc6-en/168098202a, σελ. 10-11.
[9]Γυναίκα θύμα βιασμού στο ταξίδι προς την Ευρώπη
[10]Συγκεκριμένα, 158 ασυνόδευτοι ανήλικοι στο section A, 124 στο section B και 60 στο αποκαλούμενο “safe zone”, όπου τον Αύγουστο ένα ασυνόδευτο παιδί από το Αφγανιστάν έχασε τη ζωή του.
[11]LESVOSNEWS, 5 Σεπτεμβρίου 2019, 3 απόπειρες αυτοκτονίας και 17 αυτοτραυματισμοί παιδιών στη Λέσβο, διαθέσιμο στο: https://www.lesvosnews.net/articles/news-categories/koinonia/3-apopeires-aytoktonias-kai-17-aytotraymatismoi-paidion-sti-lesbo
[12] Jules Montague, 6 Οκτωβρίου2019, “In Lesbos’s Moria camp, I see what happens when a child loses all hope”, the Guardian, διαθέσιμο στο: https://www.theguardian.com/commentisfree/2019/oct/06/moria-refugee-camp-lesbos-traumatised-children
[13] Γενική Γραμματεία Ενημέρωσης και Επικοινωνίας, 6 Δεκεμβρίου 2019, Aποτύπωση της εθνικής εικόνας κατάστασης για το προσφυγικό/μεταναστευτικό ζήτημα την 05/12/2019, διαθέσιμο στο: https://infocrisis.gov.gr/prosfygiko-metanasteftiko/.
[14] Βλ. Commissioner for Human Rights, οπ.π.
PDF Πρωτότυπου
- Σελίδες που χρησιμοποιούν διπλές παραμέτρους σε κλήσεις προτύπων
- Pages using DynamicPageList3 dplvar parser function
- Κείμενο Ρευστού Ρατσισμού
- Διάκριση
- Αναφορές στους ανώνυμους ‘άλλους’
- Αναφορές στους ‘άλλους’ ως πρόβλημα
- Αναφορές στους ‘άλλους’ ως θύματα
- Φορέας για Mεταναστευτικά/Προσφυγικά Θέματα
- Ιστοσελίδα Μη Κυβερνητικής/Μη Κερδοσκοπικής Οργάνωσης
- Ανώνυμο
- Πολυτροπικό
- Εικόνα
- Γραπτό Κείμενο
- Αφηγηματικός Τρόπος
- Μη Χιουμοριστικός Τρόπος
- Ειδησεογραφικό/Ενημερωτικό
- Κείμενα